Jak zostać Przedsiębiorstwem Społecznym na nowych zasadach?

Sektor ekonomii społecznej doczekał się własnego aktu prawnego. 29 października ubiegłego roku weszła w życie ustawa o ekonomii społecznej regulująca świat Podmiotów Ekonomii Społecznej, a przede wszystkim – Przedsiębiorstw Społecznych. Do tego czasu bazowaliśmy głównie na Wytycznych CT9, zapisach Krajowego Programu Ekonomii Społecznej do 2030 roku. Ekonomia Solidarności Społecznej oraz na ustawach flagowych, tj. ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym, ustawie z dnia 23 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, ustawie z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych.

Ustawa o ekonomii społecznej wprowadziła pojęcie Przedsiębiorstwa Społecznego, którego status może uzyskać Podmiot Ekonomii Społecznej, tj. spółdzielnia socjalna, organizacja pozarządowa, o której mowa w art. 3 ust 2 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, z wyłączeniem: partii politycznych, europejskich partii politycznych, związków zawodowych i organizacji pracodawców, samorządów zawodowych, fundacji utworzonych przez partie polityczne i europejskie fundacje polityczne; podmiot, o którym mowa w art. 3 ust 3 pkt 1, 2 lub 4 tej ustawy, tj. kościelna osoba prawna, stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, spółka akcyjna, spółka z o.o. i kluby sportowe działające w formie spółek, o ile nie działają one w celu osiągnięcia zysku, nie przeznaczają zysku do podziału pomiędzy swoich udziałowców, akcjonariuszy i pracowników oraz przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych. Oprócz Podmiotów Ekonomii Społecznej, o status Przedsiębiorstwa Społecznego może wystąpić również jednostka tworząca taki podmiot, czyli organizacja, która utworzyła i prowadzi podmiot reintegracyjny: warsztat terapii zajęciowej, zakład aktywności zawodowej, centrum integracji społecznej lub klub integracji społecznej. Podmiot reintegracyjny nie może samodzielnie uzyskać statusu Przedsiębiorstwa Społecznego – wniosek musi być złożony przez podmiot prowadzący.

Co należy rozumieć przez “podmiot ekonomii społecznej”?

spółdzielnię socjalną,
warsztat terapii zajęciowej i zakład aktywności zawodowej,
centrum integracji społecznej i klub integracji społecznej,
spółdzielnię pracy, w tym spółdzielnię inwalidów i spółdzielnię niewidomych,
spółdzielnię produkcji rolnej,
organizację pozarządową, o której mowa w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2022 r. poz. 1327 i 1265), z wyjątkiem partii politycznych, europejskich partii politycznych, związków zawodowych i organizacji pracodawców, samorządów zawodowych, fundacji utworzonych przez partie polityczne i europejskich fundacji politycznych,
podmiot, o którym mowa w art. 3 ust. 3 pkt 1, 2 lub 4 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie;

Podmiocie Ekonomii Społecznej – chcesz ubiegać się o status Przedsiębiorstwa Społecznego? Oto, jakie wymagania powinieneś spełnić:

Prowadzenie działalności w zakresie reintegracji społecznej i zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym lub realizacji usług społecznych – ustawa wprowadza podział na dwa rodzaje Przedsiębiorstw Społecznych: o charakterze usługowym oraz o charakterze reintegracyjnym. Co ważne, można wybrać, czy jesteśmy tylko jednym rodzajem przedsiębiorstwa, czy jesteśmy przedsiębiorstwem społecznym zarówno usługowym jak i reintegracyjnym. Wskazanie rodzaju działalności ma wpływ na spełnienie niektórych pozostałych kryteriów.

Zwróćcie uwagę, że jeżeli podmiot jest Przedsiębiorstwem Społecznym o charakterze usługowym – nie musi (ale oczywiście może) zatrudniać osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, tym samym spełniać 30% progu zatrudnienia takich osób w ogóle zatrudnionych, i nie ma obowiązku tworzenia indywidualnych planów reintegracyjnych.

Prowadzenie działalności gospodarczej lub odpłatnej – ustawa wskazuje na trzy możliwości: działalność odpłatną pożytku publicznego, działalność gospodarczą i inną działalność o charakterze odpłatnym. Dla wyjaśnienia, działalność gospodarcza to działalność o charakterze zarobkowym, prowadzona przez ten podmiot. Działalność odpłatna pożytku publicznego jest uregulowana ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Inna działalność o charakterze odpłatnym, to działalność oświatowa (definiowana zgodnie z art.170 ust. 1 ustawy Prawo oświatowe), działalność kulturalna, polegająca na tworzeniu, upowszechnianiu i ochronie kultury lub działalność zarobkowa kół gospodyń wiejskich.

Jak duży musi być zakres tej działalności? Ustawa tego nie precyzuje. Możemy zatem wnioskować, że działalność gospodarcza lub odpłatna nie musi być działalnością dominującą.

Niezależność od władz publicznych – jeśli Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego, państwowa lub samorządowa osoba prawna nie posiadają nad podmiotem ekonomii społecznej kontroli w rozumieniu ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (art. 4 pkt 4) – mamy kolejny krok do uzyskania statusu Przedsiębiorstwa Społecznego.

Wymóg zatrudnieniowy – Podmiot Ekonomii Społecznej musi zatrudniać co najmniej 3 osoby na podstawie umowy o pracę lub spółdzielczej umowy o pracę. Każda z tych osób musi być zatrudniona w wymiarze czasu pracy minimum 1/2 etatu. Dotyczy to także Przedsiębiorstwa Społecznego o charakterze usługowym.

Obowiązek zatrudnienia co najmniej 30% osób zagrożonych wykluczeniem społecznym na minimum ½ etatu na podstawie umowy o pracę lub spółdzielczej umowy o pracę, jeśli podmiot ma na celu reintegrację zawodową i społeczną osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Status takiej osoby badamy na dzień zatrudnienia w podmiocie.

Tu musimy wziąć pod uwagę i zmierzyć ogół zatrudnionych, do którego zalicza się osoby:

zatrudnione na podstawie umowy o pracę lub spółdzielczej umowy o pracę (niezależnie od wielkości etatu),
zatrudnione na podstawie umowy o pracę nakładczą,
świadczące pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej,
prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą niebędące pracodawcami (niezatrudniające innych pracowników) i świadczące na rzecz wnioskodawcy usługi nieprzerwanie przez okres co najmniej 3 miesięcy.

Organ konsultacyjno-doradczy – Przedsiębiorstwo Społeczne musi posiadać organ konsultacyjno-doradczy, w skład którego wchodzą pracownicy lub ich przedstawiciele. I tu ma znaczenie forma prawna podmiotu. W przypadku spółdzielni socjalnej utworzonej przez osobę prawną lub gdy liczba członków spółdzielni socjalnej jest niższa niż liczba pracowników niebędących jej członkami, powoływanie organu konsultacyjno–doradczego nie jest w ogóle wymagane – wymóg jest spełniony zgodnie z art. 7a ustawy o spółdzielniach socjalnych, który wskazuje na konieczność zwoływania spotkania konsultacyjnego. W przypadku spółki z o.o., spółki akcyjnej lub klubu sportowego będącego spółką, wymagane jest, aby organem konsultacyjno-doradczym była rada nadzorcza lub komisja rewizyjna. W pozostałych przypadkach to podmiot decyduje, w jaki sposób organ konsultacyjno-doradczy zostanie włączony w strukturę organizacyjną podmiotu.

W skład takiego organu mają co do zasady wchodzić wszystkie osoby zatrudnione w tym Przedsiębiorstwie Społecznym, a w przypadku gdy podmiot zatrudnia ponad 10 pracowników – organ konsultacyjno-doradczy może składać się z min. 3 przedstawicieli pracowników.

Ograniczenia w zakresie działań prowadzonych przez podmiot – dotyczą głównie barier związanych z dysponowaniem majątkiem w określonych sytuacjach, tj. przy udzielaniu pożyczek, przekazywaniu majątku, wykorzystywaniu majątku oraz dokonywania zakupów towarów.

Zasady przeznaczania zysku /nadwyżki bilansowej – który nie może być przeznaczony do podziału pomiędzy członków, udziałowców, akcjonariuszy i osoby zatrudnione w tym podmiocie. Zysk wypracowany przez podmiot może być przeznaczony np. na: realizację celów statutowych, pokrycie strat w lat ubiegłych, reintegrację społeczną i zawodową pracowników, dalszy rozwój Przedsiębiorstwa Społecznego lub na tworzenie kapitału podmiotu. Ustawa nie precyzuje, na co przeznaczony ma być wypracowany zysk. Wskazuje jedynie, że niedozwolony jest podział środków pomiędzy osoby działające w tym podmiocie.

Jakie korzyści wynikają z bycia Przedsiębiorstwem Społecznym?

Podmioty, które uzyskają status Przedsiębiorstwa Społecznego, będą mogły korzystać
z następujących mechanizmów wsparcia:

Dofinansowanie składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe od wynagrodzeń pracowników zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz koszty pracodawcy przeznaczone na finansowanie składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe. Dofinansowanie to jest wypłacane ze środków: Funduszu Pracy, budżetu Unii Europejskiej, pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu lub innych środków zagranicznych i przysługuje w pełnej wysokości opłaconych składek przez 24 miesiące od dnia zatrudnienia pracownika, a następnie w wysokości 50% opłaconych składek przez kolejnych 12 miesięcy. Jest realizowane jest w formie refundacji opłaconych składek albo wypłacane jako zaliczka kwartalna – na wniosek Przedsiębiorstwa Społecznego i na podstawie umowy zawartej ze starostą, właściwym dla siedziby Przedsiębiorstwa Społecznego.

Dofinansowanie na utworzenie stanowiska pracy oraz finansowanie kosztów wynagrodzenia – Przedsiębiorstwo może otrzymać dofinansowanie w formie jednorazowych środków na utworzenie stanowiska pracy oraz środki na finansowanie kosztów wynagrodzeń, wypłacane ze środków:

Funduszu Pracy – w związku z zatrudnieniem osoby bezrobotnej lub poszukującej pracy -nie więcej niż 6-krotność przeciętnego wynagrodzenia (dofinansowanie do utworzenia miejsca pracy) oraz dofinansowanie do wynagrodzeń w wysokości nie wyższej niż kwota minimalnego wynagrodzenia (wypłacanego przez okres nie dłuższy niż 6 miesięcy),
Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (w związku z utworzeniem miejsca pracy dla osoby z niepełnosprawnością) – w wysokości od 6-krotności do 15-krotności przeciętnego wynagrodzenia – dofinansowanie na utworzenie stanowiska pracy oraz dofinansowanie do wynagrodzeń w wysokości nie wyższej niż kwota minimalnego wynagrodzenia (wypłacanego przez okres nie dłuższy niż 6 miesięcy),
budżetu Unii Europejskiej, pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu lub innych środków zagranicznych (warunki wsparcia będą określone na poziomie programów, w ramach których środki te będą przyznawane).

Zwrot kosztów poniesionych na dodatkowe koszty Przedsiębiorstwa Społecznego związane z zatrudnieniem osób z niepełnosprawnością – Przedsiębiorstwo Społeczne może otrzymać zwrot poniesionych kosztów transportowych, administracyjnych oraz budowy lub przebudowy związanej z modernizacją obiektów i pomieszczeń zakładu. Jest to wsparcie wynikające z art. 32 ust. 1 pkt 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Zwrot dotyczy wyłącznie dodatkowych kosztów pracodawcy związanych z zatrudnieniem osób z niepełnosprawnościami i przysługuje wyłącznie tym Przedsiębiorstwom Społecznym, które zatrudniają co najmniej 50% takich osób.

Zwolnienie podatkowe dochodów przeznaczonych na cele związane z reintegracją społeczną i zawodową pracowników – zwolnione z podatku są dochody Przedsiębiorstw Społecznych działających w celu reintegracji społecznej i zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Warunkiem jest, że dochody te muszą być wydatkowane w roku podatkowym na cele związane z reintegracją społeczną i zawodową swoich pracowników.

Dofinansowanie do oprocentowania kredytów – Przedsiębiorstwo Społeczne może otrzymać dofinansowanie do oprocentowania kredytów bankowych i w spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych. Jest to wsparcie wynikające z art. 32 ust 1 pkt 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Dofinansowane może być do 50% oprocentowania zaciągniętego kredytu, pod warunkiem, że kredyt ten jest wykorzystany na cele związane z rehabilitacją zawodową i społeczną osób z niepełnosprawnościami, i jest przyznawane przez PFRON (odsyłam do Obwieszczenia Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 17 maja 2022 r w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie pomocy finansowej udzielanej pracodawcom prowadzącym zakłady pracy chronionej ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych – Dz.U. poz. 1199, gdzie szczegółowo to wsparcie jest opisane).

Możliwość ograniczenia zamówienia publicznego wyłącznie do Przedsiębiorstw Społecznych – jednostka sektora finansów publicznych, jeśli dokonuje zamówienia, które ze względu na swoją wartość nie wymaga stosowania przepisów ustawy Prawo Zamówień Publicznych może zastrzec, że o zamówienie to mogą ubiegać się wyłącznie Przedsiębiorstwa Społeczne, które uzyskały ten status na podstawie ustawy.

Podmiot, który uzyska status Przedsiębiorstwa Społecznego przyjmuje na siebie kilka obowiązków. Najważniejszym z nich jest konieczność corocznego złożenia sprawozdania. Sprawozdanie takie przygotowuje się i składa wojewodzie właściwemu ze względu na siedzibę Przedsiębiorstwa Społecznego w terminie do 31 marca za poprzedni rok kalendarzowy. Składane jest ono w formie elektronicznej, a wzór sprawozdania oraz szczegółowe zasady jego sporządzania są określone w Rozporządzeniu Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z 26 października 2022 r. w sprawie rocznego sprawozdania przedsiębiorstwa społecznego (Dz.U. 2022.2215). Sprawozdanie jest całkowicie nowym obowiązkiem sprawozdawczym, niezależnym od innych obowiązków, którym podlegają podmioty ekonomii społecznej.

Niezależnie od sprawozdań rocznych, Przedsiębiorstwo Społeczne ma obowiązek zgłoszenia wojewodzie zmian powodujących naruszenie kryteriów, jakie Przedsiębiorstwo Społeczne powinno spełniać. Oczywiście nie chodzi tutaj o każdą zmianę w kwestiach obowiązujących Przedsiębiorstwo Społeczne. Wymóg zgłoszenia dotyczy wyłącznie zmian, które skutkują niespełnieniem kryteriów określonych w ustawie. Zgłaszając taką sytuację, Przedsiębiorstwo Społeczne powinno wskazać przyczyny naruszenia kryteriów opisanych w ustawie. Po otrzymaniu tej informacji, wojewoda wzywa Przedsiębiorstwo Społeczne do wprowadzenia działań naprawczych.

Obowiązkiem także – w przypadku zatrudniania osób zagrożonych wykluczeniem społecznym – jest tworzenie indywidualnych planów reintegracyjnych dla tych osób, zwłaszcza gdy wsparcie na zatrudnienie osoby zagrożonej wykluczeniem społecznym pochodzi ze środków Funduszu Pracy, Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych lub środków europejskich (w tym za pośrednictwem ośrodka wsparcia ekonomii społecznej). Taki plan powinien zostać opracowany wspólnie z pracownikiem zagrożonym wykluczeniem społecznym, którego dotyczy, a jego celem będzie wzrost kompetencji i umiejętności zawodowych i społecznych. Decyzja o charakterze przedsięwzięć ujętych w planie zależeć będzie zarówno od zasobów, w tym środków finansowych, którymi przedsiębiorstwo społeczne dysponuje na realizację zadań reintegracyjnych, a także od potrzeb pracownika, którego wsparcie to ma dotyczyć oraz od potrzeb innych osób zatrudnionych. Ustawa o ekonomii społecznej wskazuje minimalny zakres planu. Podobny zakres informacji odnaleźć można w indywidualnych programach zatrudnienia socjalnego przygotowywanych dla uczestników CIS, indywidualnych programach rehabilitacji dla uczestników WTZ, czy też indywidualnych programach rehabilitacji zawodowej i społecznej dla niepełnosprawnych pracowników ZAZ.

Dodatkowym obowiązkiem jest poinformowanie osób zatrudnianych o możliwości utraty prawa do specjalnego zasiłku opiekuńczego – przy czym podmiot nie jest uprawniony do weryfikacji, czy zatrudnienie konkretnej osoby spowoduje faktycznie utratę prawa do specjalnego zasiłku opiekuńczego. Ważne, aby pamiętał o przekazaniu takiej informacji.

Nadawanie statusu Przedsiębiorstwa Społecznego następuje na wniosek podmiotu, który składa się do Wojewody. Kryteria należy potwierdzić poprzez złożenie odpowiednich dokumentów. Przeanalizujcie swoje statuty, umowy spółki lub inne dokumenty o tym charakterze pod kątem wymaganych zapisów. Będzie o wiele łatwiej przy weryfikacji kryteriów, a potem przy kontroli. Inne dokumenty potwierdzające spełnienie kryteriów to odpowiednie uchwały, polityka rachunkowości, sprawozdania finansowe, odpis aktualny z KRS lub innego rejestru, zaświadczenie z ZUS, kopie umów, w niektórych przypadkach – oświadczenia.

Nie zapominajcie też o Ośrodkach Wsparcia Ekonomii Społecznej, które pomogą Wam w dopełnieniu odpowiednich zapisów w dokumentach czy wypełnieniu wniosku o nadanie statusu Przedsiębiorstwa Społecznego.

Karolina Jarosz