Odpowiedzialność komercyjna, czyli o nauce płynącej z ekonomii społecznej

W dużej części świata, tak, jak w Polsce, żyjemy w systemie demokratycznym, a gospodarka rynkowa zmieniła przydatność do potrzeb rynku wszystkich aktorów areny ekonomicznej. Także przedsięwzięcia ekonomii społecznej, które za cel stawiają sobie adekwatność do realiów społecznych, rozumieją konkurencyjność jako możliwość osiągnięcia określonego efektu na rynku przedsiębiorczego ryzyka. Nieczęsto oceniając działalność przedsiębiorstw, fundacji, czy stowarzyszeń nakierowanych na wyzwania społeczne, poprzez pryzmat mniejszej niż koncerny i korporacje skali inicjatyw, mamy wrażenie, że funkcjonują one na prostszych zasadach. Okazuje się jednak, że od pewnego czasu nieobce narracji komercyjnej stały się idee, które podmioty ekonomii społecznej adresują jako swój główny i wyłączny cel działań.

Społeczna odpowiedzialność biznesu miarą sukcesu

Zastanówmy się, czy chodzi tylko o formę komunikacji, która przecież nie jest taka nowa. Kiedy obwiniano nastawione na zysk koncerny na przykład o zły wpływ na środowisko w różnych zakątkach świata, niechlubni uczestnicy rynku produkcyjnego reagowali na te doniesienia. Zmieniano więc sposób dotarcia do konsumentów na bardziej korzystny obraz, ale nie zmieniano zasadniczo np. zarządzania ładem korporacyjnym wynosząc wybiórcze cechy danego procesu, które zapewniały pozytywny wizerunek. Czasami taki zwrot postrzegany był jako próba utrzymania konsumentów, którzy odwracali się od rozpoznawalnego produktu, czy usługi w wyniku np. krytyki na temat szkodliwości działań na środowisko naturalne, czy działalność wbrew standardom.

Jak dokonują się zmiany?

Kolejne więc sygnały wskazujące na istnienie realnych problemów skierowały w stronę ulepszania praktyk i procesów oraz wprowadzania rozwiązań w obrębie szerokiego wachlarza działań sprawczych w taki sposób, aby zmienić dotychczasowe funkcjonowanie do pewnego zakresu i wprowadzać coraz to nowsze formy zarządzania procesami zarządzania i do pewnego stopnia procesami produkcyjnymi.

Głównymi jednak sposobami radzenia sobie z tymi wyzwaniami stało się włączanie się w dyskusje, obmyślanie strategii i namysł nad tym, czy w świecie komercyjnym przy tak ugruntowanych praktykach jest miejsce na zmiany i czy istnieją na nie sposoby. Gracz komercyjny jest poważny, bo częściowo kształtuje też pośrednio nawyki i postawy, więc może mieć wpływ na to, jak będzie dalej. Respondenci pytani w jednym z badań o to, kto powinien być odpowiedzialny za zmiany niekorzystnych warunków rozwoju sytuacji, plasuje oczywiście administrację publiczną na pierwszym miejscu. Jednak w ostatnich latach, wpływ graczy komercyjnych na życie ludzi wraz z rozwojem social mediów, jeszcze się intensyfikuje, plasując tym samym ich działania wcale nie na dalekim końcu tej listy kolejnych odpowiedzialnych podmiotów za zmiany^[1]. Więc, czy faktem jest, że biznes może wpłynąć na dobre praktyki, poprzez które los świata nie będzie mu obojętny i nie tylko nastawiony na zysk?^[2]

Dobrostan i klimat wciąż priorytetowymi preferencjami ludzi

Zwróćmy teraz uwagę na kilka wartości, w jaki sposób, i czy w ogóle możemy mówić tu o szansach na powodzenie ładu, którego narracja stawia sobie tak ambitne cele. Trzeba także pamiętać, że większość przytoczonych tu praktyk i inicjatyw jest zgodna z zaadaptowanymi Celami Zrównoważonego Rozwoju, które określa Organizacja Narodów Zjednoczonych. Realizując konkretne inicjatywy zgodne z wytyczonymi celami, zapewnia się o rzeczywistych działaniach na rzecz zrównoważonego rozwoju.

Wśród wartości ekonomii społecznej jest nakierowanie na godność ludzką i poszanowanie dla otoczenia człowieka. W praktyce ekonomii społecznej chodzi często o adekwatną poprawę działań względem zaangażowania ludzi, środowiska naturalnego i wszelkich aspektów, które czynią te inicjatywy bardziej potrzebnymi dla dobra ładu społecznego. Ekonomia społeczna kieruje nas w stronę pytań o to, jaki ten ład społeczny mógłby być, jak go uczynić zadawalającym dla społeczeństwa poprzez działania ukierunkowane na kwestie społeczne^[3].

Priorytet dobrostanu

Zasadą ekonomii społecznej jest to, że celem przedsięwzięć jest rozwiązywanie problemów społecznych, takich jak wykluczenie zawodowe lub społeczne.

Badania Gallupa pokazują, że ludziom zależy na pracy znaczącej dla ich życia. Dla każdego człowieka istnieje kilka wytycznych, które musi spełniać praca jako taka. Ludzie poza podstawą spełniania potrzeb różnią się w swoich oczekiwaniach oraz kierują się różnymi motywacjami. Autorzy artykułu na temat dobrostanu pracowników przypominają nam ważny wniosek^[4]. W kulturze pracy nie istnieje nic gorszego niż zniechęcenie i praca, która prowadzi do wypalenia zawodowego. Okazuje się, że bez tej świadomości i uwrażliwienia na dobrostan pracowników, czyli odpowiedzialności społecznej środowiska komercyjnego nie ma mowy o skutecznym odnoszeniu sukcesów wśród zadowolonych z siebie i efektów ludzi. Potrzeba jednak do tego odpowiednich praktyk oraz postaw w samych organizacjach. Oparcie na dialogu, przestrzeganie praw pracowniczych to tylko kilka aspektów, które powinny być brane pod uwagę.

Wiele się ostatnio mówi i pisze o świadomości oraz roli zdrowia psychicznego, które jest gwarantem wartościowych decyzji i działań na polu zawodowym. W przekazie komunikacyjnym coraz więcej jest inicjatyw komercyjnych skupiających swoją uwagę na tym aspekcie funkcjonowania swoich pracowników^[5]. Można powiedzieć, że otoczenie pracownika właściwym wsparciem ze strony pracodawcy daje szanse na powodzenie obu stron. Tworzenie zdrowego podłoża jest gwarantem sukcesu.

Decathlon szczyci się ze swojego innowacyjnego programu „Work-Sport Balance”, który daje możliwość każdemu zatrudnionemu w Polsce spożytkowanie godziny pracy w wymiarze tygodniowym na zajęcia sportowe. Czas w ten sposób spędzony jest pełnopłatny. Kampania “Zwalniamy wszystkich” odbiła się szerokim echem w mediach społecznościowych. Niewykluczone, że za przykładem pójdą kolejne firmy.

Integracja społeczna i zawodowa

Promowanie włączania grup zagrożonych wykluczeniem społecznym, takich jak osoby z niepełnosprawnościami czy osoby długotrwale bezrobotne, poprzez tworzenie miejsc pracy i programów wsparcia jest kolejną wartością ekonomii społecznej.

Jednym z ciekawszych przykładów są działania firmy Amazon, dużego gracza na rynku e-commerce, który stosuje od jakiegoś czasu praktykę zatrudniania przedstawicieli pokolenia zwanego srebrnym (ang. Silver Generation) podczas przedświątecznej gorączki zakupowej. Osoby zagrożone wykluczeniem ze względu na wiek, mogą być w ten sposób zaktywizowane zawodowo. Są oni jednak w pełni zorientowani na określony przez firmę cel. Wyrabiają więc oczekiwane rezultaty. Charakterystyczna postawa przejawiająca się w osiąganiu wyników pracodawcy sprawia, że ta determinacja w kulturze pracy okazuje się skuteczna w zamierzeniach firmy. Reprezentanci pokolenia Silver nie narzekają, traktują to jako szansę i nie mają wygórowanych oczekiwań jak przedstawiciele pokolenia Zet, którzy sami dla Silversów są w pewnych aspektach dużą konkurencją nie tylko ze względu na wiek^[6]. Pokolenie Zet słynie bowiem ze stawiania swoich aspiracji ponad wygórowane przed nimi oczekiwania ze strony pracodawcy. Przykre, acz prawdziwe, bowiem możliwości dla urodzonych po 1995 roku będzie więcej niż dla osób mających obecnie 50-55 lat, gdy stają w szranki o konkretne posady.

Odpowiedzialność społeczna

Kiedy organizacje działają zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju w ramach tzw. CSR ( ang. Corporate Social Responsibility), dbając o wpływ na środowisko naturalne i lokalną społeczność mówimy o tym, że ich aktywność opiera się na odpowiedzialności społecznej.

W ciągu ostatnich kilku lat mamy do czynienia z włączeniem w ramach funkcjonowania korporacyjnego praktyk i strategii o nazwie ESG. Akronim pochodzi od angielskich słów Environment (Środowisko), Social (Społeczne), oraz Governance (Ład). Strategia ESG doczekała się kilku dyrektyw, a wśród nich Dyrektywy CSRD, która obowiązuje od 2024 roku. Przenosząc z formy dobrowolnej na obowiązkową sprawozdawczość z wykonanych działań na rzecz zrównoważonego rozwoju, standaryzuje rzeczywistą mierzalność rezultatów jej wdrożenia.

Nie chodzi już od dawna o zamierzenia, puste deklaracje, tylko wdrażanie jasno określonych pomysłów. Autentyczność działań w ramach takiej strategii, ma szansę na powodzenie produktu lub oferowanych usług. Od przyjęcia kilku aktów strategicznych na poziomie Unii Europejskiej (m.in. Europejski Zielony Ład z grudnia 2019 roku), opierających się na ideach zrównoważonego rozwoju, działaniach nakierowanych na ochronę środowiska naturalnego, zmniejszenie szkodliwości produkcji na rzecz bardziej zrównoważonych ekologicznie praktyk wytwarzania usług i produktów, mamy do czynienia z narracją stawiającą na zrealizowanie zamierzeń strategicznych.

Zysk reinwestowany w cele społeczne

Zasadą ekonomii społecznej jest reinwestowanie w rozwój działalności społecznej. Jeśli zatem mamy do czynienia z inicjatywami na rzecz poprawy sytuacji lokalnej społeczności, jakiejś grupy, która wymaga integracji zawodowej, czy społecznej, przeznaczanie zysku na cele charytatywno-społeczne, można tu mówić o spełnianiu takich zasad.

Efektywne reinwestowania zysków w cele społeczne zaczyna być współczesną normą, co wysoko stawia odpowiedzialność społeczną jako cel dodany do działalności komercyjnej. Zwraca się szczególną uwagę nie tylko na to, czy dana firma realnie przeznacza część zysków na cele filantropijne, ale także czy w swej swoistej dzałalności nie przekracza przyjętych standardów. Chodzi o to, aby wzniosłe cele w przypadku danych działań nie przykrywały niecnych praktyk w innej sferze działań i nie pełniły roli jedynie fasadowej.

Producent lodów Ben & Jerry’s regularnie przekazuje część swoich przedpodatkowych zysków na inicjatywy filantropijne poprzez swoją fundację. Wspierają oni ruchy społeczne związane z walką o sprawiedliwość społeczną, prawa uchodźców oraz działania na rzecz klimatu. Środki te trafiają do organizacji non-profit w USA działających na rzecz sprawiedliwości społecznej i ekologicznej^[7].

Fundacja IKEA reinwestuje zyski w projekty związane z walką z ubóstwem i przeciwdziałaniem zmianom klimatycznym. Inwestują oni w inicjatywy zrównoważonego rolnictwa, odnawialnych źródeł energii oraz edukacji, co przyczynia się do poprawy warunków życia społeczności o niskich dochodach^[8].

Bosch prowadzi fundusz Bosch Community Fund, z którego od 2011 roku przeznaczono ponad 20 milionów dolarów na wsparcie edukacji w tzw. naukach ścisłych (STEM) i ochrony środowiska, zarówno w USA, jak i Kanadzie^[9].

Przykłady te pokazują, jak firmy mogą efektywnie wykorzystać swoje zyski do wspierania celów społecznych, co pomaga budować lepsze relacje z lokalnymi społecznościami i wzmacniać zrównoważony rozwój.

Poprzez program AmazonSmile, wspomniana firma Amazon przekazuje 0,5% wartości zakupów na organizacje charytatywne wybrane przez klientów. Od 2013 roku zebrano już ponad 215 milionów dolarów na cele związane z edukacją, opieką zdrowotną, ochroną zwierząt oraz innymi potrzebami społecznymi. Jednak Amazon nie uniknął krytyki związanej z warunkami pracy i kwestiami etycznymi w swoich działaniach^[10].

Starbucks zainwestował ponad 25 milionów dolarów w globalne społeczności zajmujące się produkcją kawy i herbaty. Przez różne programy grantowe firma wspiera lokalne społeczności, pomoc w sytuacjach kryzysowych oraz rozwój gospodarczy regionów rolniczych^[11].

Firma outdoorowa Patagonia przeznacza 1% swoich rocznych przychodów na wsparcie organizacji ekologicznych, promując zrównoważony rozwój i ochronę środowiska. Jest to przykład reinwestycji zysków w długofalowe cele związane z ochroną planety^[12].

Każdy zakup od Bombas przekłada się na darowiznę dla osób bezdomnych – firma przekazała już ponad 50 milionów par skarpetek, koszulek i innych potrzebnych artykułów schroniskom. To przykład bezpośredniego wspierania lokalnych społeczności, gdzie realne potrzeby są na pierwszym miejscu^[13].

ESG w ekonomii społecznej celem nadrzędnym

Podmioty ekonomii społecznej, takie jak fundacje czy spółdzielnie, u podstaw swojej działalności kierują się wartościami, które wpisują się w filozofię ESG. Ich model funkcjonowaniu przedsiębiorczego opiera się na zrównoważonym rozwoju, wspieraniu lokalnych społeczności i wykluczonych grup społecznych oraz dbaniu o etyczne zarządzanie. W przeciwieństwie do korporacji, ekonomia społeczna zazwyczaj działa na mniejszą skalę, co umożliwia bardziej bezpośrednią i autentyczną realizację tych celów. Działania na rzecz środowiska i społeczeństwa nie są tu dodatkowym pomysłem, czy obecnie obowiązkiem, ale fundamentem, na którym opiera się cała działalność.

Istnieje sporo inicjatyw społecznych z celem nakierowanym na ekologię. Wśród silnych reprezentantów idei ESG na polskim rynku należy wymienić spółdzielnię socjalną Zeroban, czy G&G.

W Zeroban stawia się nie tylko nacisk na przetwarzanie różnych przedmiotów reklamowych tj. np. banery na niepowtarzalne akcesoria użytkowe. Zamiast trafiać na wysypisko, w myśl produkcji upcyklingowej – materiały dostają dostają drugą szansę, której my jako ludzie żyjący na planecie nie mamy. Takie produkty w obiegu zamkniętym może zażyczyć sobie firma w swoim zapytaniu ofertowym. W Zeroban silnie jest także reprezentowana potrzeba troski o sytuację osób wykluczonych, które są zatrudniane przy projektach. Mogą one wykorzystać nie tylko dotychczasowe umiejętności, ale także nabyć nowe kompetencje^[14].

Przytaczając misję społeczną G&G należy wspomnieć, że poprzez realizację projektów energii odnawialnej, przedsiębiorstwo wzmaga zainteresowanie i rozumienie tego, czym jest ekologia^[15].

Na zakończenie wymienionych inicjatyw nie sposób nie wymienić tych, które skupiają swoją uwagę na osobach z niepełnosprawnościami. Jest to trudna grupa do aktywizacji społecznej, ale obecna i wszelkie inicjatywy włączające tę grupę w obręb możliwości są godne zainteresowania. Pójście do kawiarni obsługiwanej przez osoby wymagające szczególnych potrzeb czy zakup rękodzieła może zmienić czyjeś funkcjonowanie, poczucie bycia potrzebnym i docenionym. Nie zapominajmy też, że pisząc tutaj o pojęciu grupy, mamy do czynienia ze zjawiskiem społecznym. A jak każde tego typu zjawisko, wymaga ono szczególnego podejścia.

Innowacje gwarantem rozwoju

Konkludując, powołam się na najnowszą udostępnioną na stronie Eurostat publikację, w której autorzy cytują sztandarową definicję rozwoju zaczerpniętą z raportu opublikowanego w 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju pod tytułem „Nasza wspólna przyszłość”. Progres jest tam rozumiany jako zaspokajanie potrzeb kolejnych, następujących po sobie pokoleń. Jest tu szczególny nacisk położony na kwestie myślenia perspektywicznego. Myślę, że warto o tym pamiętać w kontekście praktyk, które podejmował ten artykuł. Bez zmian, nie byłoby gruntu dla tego, czego doświadczamy obecnie. Wizje nieprzyszłościowe pozostają niestety mrzonkami chwili. Kiedy ważne jest to, co tu i teraz, grunt robi się podatny dla realizacji działań innowacyjnych. Nie ma co znów tracić chwil na myślenie tylko w perspektywie długofalowej i kiedy to jest możliwe, a w ramach podatnego szerokorozumianego gruntu wdrażać rzeczywiste innowacje.

Żyjmy i działajmy odpowiedzialniej na każdym polu. Refleksyjność, świadomość zjawisk to z pewnością postawy, które warto adaptować w każdej sferze życia, także tej zawodowej. Jak potraktować siebie samych wobec wyzwań współczesności, czym się kierować? Myślę, że to ważne, że w ramach ładu komercyjnego dokonuje się zmiana myślenia o kwestiach społecznych. Jednak warto zmieniać swoje nawyki, czy działania na każdym kroku, wspierając oddolne inicjatywy ekonomii społecznej.

^[1] https://www.ipsos.com/en-uk/esg-hidden-driver-brand-success-healthcare, dostęp: 9.10.2024.

^[2] https://www.ipsos.com/en/36-percent-worlds-population-still-dispute-human-origins-climate-change, dostęp: 9.10.2024.

^[3] https://fise.org.pl/wp-content/uploads/2018/09/Polski-model-ekonomii-spolecznej.pdf, dostęp: 8.10.2024.

^[4] https://www.gallup.com/workplace/394871/employee-wellbeing-starts-work.aspx, dostęp 12.10.2024.

^[5] https://nowymarketing.pl/jak-marki-i-organizacje-wspieraja-ochrone-zdrowia-psychicznego-w-polsce-przeglad/, dostęp 10.10.2024.

^[6] https://boingboing.net/2017/09/14/lemonade-from-others-lemons.html, dostęp: 10.10.2024.

^[7] https://benandjerrysfoundation.org, dostęp: 17.10.2024.

^[8] https://www.ikea.com/pl/pl/this-is-ikea/about-us/ikea-foundation-pubbe7fb230, dostęp: 17.10.2024.

^[9] https://www.bosch.us/our-company/social-responsibility/bosch-community-fund.html, dostęp: 17.10.2024.

^[10] https://www.aboutamazon.com/news/company-news/amazon-closing-amazonsmile-to-focus-its-philanthropic-giving-to-programs-with-greater-impact, dostęp: 17.10.2024.

^[11] https://stories.starbucks.com/stories/the-starbucks-foundation/, dostęp. 17.10.2024.

^[12] https://www.patagonia.com/one-percent-for-the-planet.html, dostęp: 17.10.2024.