Mimo że klauzule społeczne w zamówieniach publicznych miały być narzędziem wspierającym rozwój ekonomii społecznej i integrację osób zagrożonych wykluczeniem, po 15 latach od ich wprowadzenia wciąż są stosowane marginalnie. Stała Konferencja Ekonomii Społecznej apeluje do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej o pilne wdrożenie systemowych zmian, które umożliwią wykorzystanie pełnego potencjału tego mechanizmu.
15 lat nieskutecznych działań
Minęło już 15 lat od momentu, gdy klauzule społeczne zostały wprowadzone do polskiego prawa zamówień publicznych jako narzędzie wspierające rozwój ekonomii społecznej. Mimo upływu czasu oraz jasno określonych celów, efektywność ich stosowania – jak wynika z analizy zawartej w liście Joanny Wardzińskiej, przedstawicielki Stałej Konferencji Ekonomii Społecznej – wciąż pozostaje niska.
Marginalne zastosowanie
Zgodnie z danymi Urzędu Zamówień Publicznych, w 2023 roku klauzule społeczne skierowane bezpośrednio do podmiotów ekonomii społecznej (takich jak spółdzielnie socjalne czy organizacje pozarządowe) zastosowano w zaledwie nieco ponad 2% postępowań o wartości przekraczającej 130 tys. zł. To alarmująco niski wynik, biorąc pod uwagę rolę, jaką tego typu mechanizmy miały odgrywać w integracji społecznej i zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem oraz we wzmacnianiu lokalnych ekosystemów społecznych.
Brak systemowych zachęt
Jednym z kluczowych problemów jest fakt, że stosowanie klauzul społecznych ma charakter całkowicie dobrowolny. W liście podkreślono, że państwo nie stworzyło do tej pory skutecznych narzędzi ani zachęt dla administracji publicznej – zarówno rządowej, jak i samorządowej – by aktywnie sięgała po ten instrument. Efektem jest zaniechanie ich wykorzystywania przez większość jednostek administracji publicznej, co bezpośrednio osłabia realizację celów zapisanych w Krajowym Programie Rozwoju Ekonomii Społecznej.
Niewykorzystane korzyści
Choć klauzule społeczne mają ogromny potencjał – od tworzenia lokalnych miejsc pracy, przez integrację osób w trudnej sytuacji, po oszczędności w wydatkach publicznych – potencjalne korzyści te pozostają głównie na papierze. Podmioty ekonomii społecznej, które mogłyby zyskać dzięki tym rozwiązaniom, często nie mają realnego dostępu do zamówień publicznych na konkurencyjnych warunkach. To stawia je w niekorzystnej sytuacji względem komercyjnych firm i hamuje rozwój sektora.
Postulat zmiany
Stała Konferencja Ekonomii Społecznej apeluje o opracowanie i wdrożenie konkretnych rozwiązań prawnych, instytucjonalnych i finansowych, które nie tylko promowałyby powszechne stosowanie klauzul społecznych, ale również wspierałyby administrację publiczną w ich efektywnym wykorzystaniu. Chodzi nie tylko o zmiany legislacyjne, ale również o budowanie kompetencji i świadomości po stronie zamawiających.
Czas na działanie
Fakty wskazują jednoznacznie – mimo niemal trzydziestoletnich doświadczeń zamawiających w stosowaniu różnych klauzul, wciąż brakuje systemowego podejścia do wykorzystania klauzul skierowanych do ekonomii społecznej. Jeżeli Polska ma realnie wspierać integrację społeczną, walkę z wykluczeniem i rozwój lokalnych inicjatyw, konieczne są konkretne i trwałe zmiany.
Zachęcamy do zapoznania się z pełnym brzmieniem listu Stałej Konferencji Ekonomii Społecznej, który zawiera nie tylko diagnozę problemu, ale i propozycje rozwiązań służących rozwojowi bardziej sprawiedliwego i inkluzywnego systemu zamówień publicznych.
Kliknij w miniaturę poniżej lub tu, aby pobrać plik w formacie PDF.
