Czeskie Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej pod koniec ubiegłego roku przeprowadziło wśród przedsiębiorstw społecznych badania sondażowe, których celem było pozyskanie aktualnych danych statystycznych dotyczących sektora ekonomii społecznej. Okazało się, że najwięcej firm społecznych działa w gastronomii, zaś najczęstszą kategorią pracowników są osoby niepełnosprawne.
Najpopularniejszą formą prawną przedsiębiorstw społecznych w Czechach jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (53%). Znacznie mniej jest spółek użyteczności publicznej (16%), stowarzyszeń (10%) i spółdzielni (8%). Pozostałe przedsiębiorstwa mają jeszcze inną formę lub są częścią większych organizacji. Przedsiębiorstwa społeczne są wprawdzie zakładane przez osoby prywatne, ale częściej przez stowarzyszenia, których działalność statutowa obejmuje pomoc osobom chorym, niepełnosprawnym, wykluczonym społecznie. Założycielami wielu firm społecznych są organizacje kościelne, takie jak katolicka Charita (Caritas) oraz ewangelicka Slezská diakonie (Diakonia Śląska). Do najbardziej znanych przedsiębiorstw społecznych prowadzonych przez Diakonię Śląską należy Chrpa w Krnovie. Firma od 12 lat zatrudnia osoby niepełnosprawne z regionu, w którym odsetek osób bezrobotnych należy do najwyższych w Czechach. W warsztacie artystycznym w Chrpie powstają przedmioty reklamowe i podarunki wykonane z różnych materiałów i w różnych technikach. Wyroby te są sprzedawane w kilku sklepach stacjonarnych oraz w sklepie internetowym. Niektóre firmy społeczne zatrudniają osoby z różnymi rodzajami niepełnosprawności, inne skupiają się na konkretnej grupie. I tak na przykład grupa firm społecznych Etincelle zatrudnia w 11 kawiarniach i piekarniach w Pradze i Kladnie osoby niepełnosprawne intelektualnie. Tichá kavárna (Cicha kawiarnia) jest pierwszą w stolicy, gdzie pracuje niesłyszący personel. Wypieki dostarcza jej Tichá pekárna (Cicha piekarnia), gdzie również pracują niedosłyszący. Rzadziej zdarzają się przedsiębiorstwa, które pracują z osobami zagrożonymi wykluczeniem społecznym z powodów innych niż niepełnosprawność. Należy do nich RUBIKON Centrum z Pragi, założone przez stowarzyszenie wspomagające integrację społeczną osób opuszczających zakłady karne. Z podobną grupą docelową pracuje także stowarzyszenie Kola pro Afriku (Rowery dla Afryki) z Ostrawy, które pomoc afrykańskim dzieciom w dojeżdżaniu do szkół realizuje między innymi przez firmę społeczną, dającą pracę byłym więźniom oraz osobom 50+ z niskimi kwalifikacjami zawodowymi i pochodzącym ze środowisk, gdzie zagrożenie wykluczeniem społecznym jest wysokie. Przedsiębiorstwa społeczne działające w poszczególnych regionach Republiki Czeskiej, tak zwanych krajach, czyli odpowiednikach polskich województw, zakładają zrzeszenia lub klastry. Ich celem jest koordynacja działań w zakresie promocji ekonomii społecznej, pomocy metodycznej i organizacji szkoleń dla przedsiębiorstw społecznych, jak również nawiązywanie partnerskich relacji z samorządami regionalnymi. Zrzeszenia te powstają dzięki oddolnej inicjatywie przedsiębiorców społecznych. Jednym z nich jest Miroslav Krajcigr, prezes zrzeszenia Sociální podniky z Vysočiny (Przedsiębiorstwa społeczne z Wysoczyny), założonego w styczniu ubiegłego roku.
– Stan ekonomii społecznej na Wysoczynie można porównać do okresu „poporodowego”. Firmy społeczne szukają swojego miejsca na ziemi. Z mojego punktu widzenia Kraj Wysoczyna jest Kopciuszkiem, jeśli chodzi o liczbę przedsiębiorstw społecznych – przyznał Krajcigr w wywiadzie dla portalu České sociální podnikání. Nie ukrywał, że zakładając wraz z kolegami organizację, która będzie broniła ich interesów, inspirował się regionem, w którym ekonomia społeczna jest o wiele lepiej rozwinięta – krajem morawsko-śląskim. Tam już od 2013 roku działa Klaster Innowacji i Przedsiębiorstw Społecznych SINEC, liczący aktualnie 68 członków, firm i organizacji wspierających ES. Regularna współpraca z władzami regionu zaowocowała podpisaniem memorandum o współpracy oraz specjalnym programem dotacyjnym dla przedsiębiorstw społecznych, będących członkami SINEC. – Nasz kraj jest liderem w zakresie wspierania ekonomii społecznej – przekonuje wicewojewoda Jiří Navrátil.
Partnerstwo z samorządami regionalnymi, ale też lokalnymi grupami działania jest jednym z warunków rozwoju przedsiębiorczości społecznej w Czechach, która nadal jest mało znana ogółowi społeczeństwa i bywa często utożsamiana wyłącznie z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych. Prekursorzy ekonomii społecznej nadal czekają na przyjęcie przez parlament ustawy o przedsiębiorstwie społecznym.
Danuta Chlupová – dziennikarka, redaktorka „Głosu” – gazety Polaków w Republice Czeskiej, tłumaczka z języka czeskiego na polski i vice versa, autorka wydanych w Polsce powieści obyczajowych z historią wojenną w tle „Blizna” i „Trzecia terapia”. Współpracuje z czeskim Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej w zakresie promocji medialnej ekonomii społecznej. Mieszka na czesko-polskim pograniczu, w czeskiej części Śląska Cieszyńskiego.
zdjęcie: Norbert Dąbkowski
